เห็ดขอนขาว, เห็ดมะม่วง (Lentinus sguarrosulus Mont.)

การเตรียมการเพาะเห็ดขอนขาว เห็ดขอนขาวเป็นเห็ดที่ชอบอากาศร้อนขึ้นซึ่งในปัจจุบันมีวงจรการผลิตอยู่ในช่วงเดือนพฤศจิกายน-มิถุนายน ดังนี้

-เดือนพฤษภาคม-ธันวาคม ผลิตหัวเชื้อวุ้น

-เดือนมกราคม-มีนาคม ผลิตหัวเชื้อข้างฟ่าง

-เดือนมีนาคม-เมษายน ผลิตก้อนเชื้อเห็ด

-เดือนกุมภาพันธุ์-มิถุนายน เปิดถุงเก็บดอก

การผลิตถุงเชื้อ มีสูตรวัสดุเพาะที่ประกอบด้วยส่วนผสมดังนี้

-ขี้เลื่อยไม้ยางพารา ๑๐๐ กิโลกรัม

(อาจใช้ไม้เบญจพรรณอื่นๆ ที่หมักทิ้งไว้ประมาณ ๑ เดือน แทนก็ได้)

-รำละเอียด ๓-๕ กิโลกรัม

-น้ำตาลทรายละเอียด ๓ กิโลกรัม

-ปูนขาว (CaCO_๓) ๑ กิโลกรัม

-ดีเกลือ (MgSO_๔) ๒๐๐ กิโลกรัม

นำส่วนผสมมาคลุกเคล้าผสมให้เข้ากันดี ปรับความชื้นให้อยู่ประมาณ ๖๐-๖๕ เปอร์เซ็นต์บรรจุลงในถุงพลาสติกจำนวน ๘-๑๐ ขีดต่อถุง ใส่คอกขวดจีบพับพลาสติกส่วนที่เหลือให้สม่ำเสมอรัดด้วยหนังยาง ปิดสำลี ใช้กระดาษหนังสือพิมพ์หุ้มสำลีไว้อีกชั้นหนึ่ง จากนั้นนำไปนึ่งฆ่าเชื้อทันทีไม่ควรทิ้งไว้เกิน ๒๔ ชั่วโมง เพราะจะทำให้อาหารบูด เชื้อเห็ดเจริญได้ไม่ดี การนึ่งฆ่าเชื้อควรใช้อุหภูมิประมาณ ๑๐๐ องศาเซลเซียส เป็นเวลา ๒-๓ ชั่วโมง สำหรับหม้อนึ่งลูกทุ่งที่เจาะรู ๑ หุน ที่ฝาปิด วิธีการนึ่งให้ใส่น้ำสูงจากก้นถังประมาณ ๒๐ เซนติเมตร วางตะแกรงโลหะหรือไม้ให้อยู่เหนือระดับน้ำเล็กน้อย แล้ววางเรียงก้อนวัสดุเพาะเห็ดลงไปให้ถุงตั้งขึ้นประมาณ ๖๐-๗๐ ถุง ปิดฝารัดด้วยเข็มขัด จากนั้นต้มน้ำให้เดือด สังเกตไอน้ำจะพุ่งตรงขึ้นมาจากรูเจาะที่ฝา จับเวลาเป็นเวลา ๒ ชั่วโมง แล้วจึงดับไฟตั้งทิ้งไว้ให้เย็น ส่วนหม้อนึ่งความดันไอน้ำให้ใช้ความดันระหว่าง ๑๕-๒๐ ปอนด์ต่อตารางนิ้ว เป็นเวลา ๓๐ นาที จึงดับไฟตั้งทิ้งไว้เย็น ส่วนหม้อนึ่งความดันไอน้ำให้ใช้ความดันระหว่าง ๑๕-๒๐ ปอนด์ต่อตารางนิ้ว เป็นเวลา ๓๐ นาที จึงดับไฟแล้วตั้งทิ้งไว้เย็น จากนั้นนำไปใส่เชื้อข้าวฟ่างถุงละประมาณ ๑๐-๑๕ เมล็ด แล้วนำไปพักบ่มในโรงเรือนที่ร่ม อากาศร่มเย็นถ่านเทสะดวกเป็นเวลาประมาณ ๒๘-๓๘ วัน

การผลิตดอกเห็ด เมื่อเส้นใยเริ่มสร้างสีน้ำตาลบนผิววัสดุเพาะหรือมีเส้นใยหนาๆ มาออตัวกันที่ปากถุงประมาณ ๒-๓ เปอร์เซ็นต์ ให้นำไปเปิดก้อนเชื้อเห็ดโดยใช้มีดคม ๆ กรีดพลาสติกรอบๆ บ่าถุง ออก ซึ่งเรียกว่า ตัดบ่าในโรงเรือนเปิดอก แล้วนำไปวางซ้อนบนชั้นตัวเอ การเรียงไม่ควรสูงเกิน ๐.๕ เมตร เพราะจะสะดวกต่อการเก็บดอกและความชื้น ความเย็นจากพื้นโรงเรือนกระจายขึ้นไปถึง ภายในโรงเรือนควรรักษาความชื้นไว้ที่ ๗๐-๙๐ เปอร์เซ็นต์ โดยการรดน้ำระมัดระวังอย่าให้น้ำเข้าไปขังในก้อนเชื้อ เพราะจะทำให้ก้อนเชื้อเน่าเสียเร็ว อุณหภูมิเหมาะสมในการเกิดดอกระหว่าง ๒๐-๓๕ องศาเซลเซียส การดูแลรักษาอื่น ๆ คล้ายกับเห็ดในตระกูลนางรม นางฟ้า

โรงเรือนเปิดดอก จะใช้วัสดุที่หาได้ง่ายในท้องถิ่น เช่น ไม้แฝก หญ้าคา เป็นต้นสามารถรักษาเก็บรักษาความชื้นได้ดี ระบบการถ่ายเทอากาศสะดวก ทำความสะอาดได้ง่าย พื้นโรงเรือนควรใช้วัสดุที่เก็บความชื้นได้ดี เช่น ทราย ขนาดของโรงเรือนนิยมใช้ขนาดกว้าง ๔ เมตร ยาว ๖ เมตร ผนังด้านยาวมีหน้าต่างด้านละหนึ่งบาน ขนาด ๐.๔x๐.๖๕) เมตร และที่หน้าจั่วมีช่องระบายอากาศขนาด ๐๔.x๐.๖ เมตร โรงเรือนด้านในบุด้วยพลาสติก ด้านนอกมุงด้วยแฝก โรงเรือนควรอยู่ใต้ร่มไม้หรือใช้ซาแลนตาถี่พรางแสงด้านในของโรงเรือนไม่ให้แสงอาทิตย์ส่องลงมาโดยตรง เนื่องจากเห็ดชนิดนี้ชอบสภาพอากาศร้อนชื้นในฤดูหนาวที่อุณหภูมิต่ำกว่า ๒๐ องศาเซลเซียส ในภาคอีสานเกษตรกรจะขุดเป็นห้องใต้ดินขนาด ๒X๒ มีบันไดไม้พาดเดินลงไปเพื่อบ่มเชื้อและเปิดดอก ส่วนเหนือพื้นดิน ๐.๕ เมตร ทำเป็นหลังคาพลาสติกปิดคลุมไว้ เว้นช่องระบายอากาศไว้เล็กน้อย สภาพโรงเรือนเช่นนี้ดินจะเป็นตัวเก็บความร้อนทำให้เห็ดออกดอกสม่ำเสมอไม่พักตัวเนื่องจากอากาศเย็น

การเก็บผลผลิต ระยะที่เหมาะต่อการเก็บนำมารับประทานมากที่สุด คือ ระยะที่ดอกเห็ดเป็นสีขาวนวลหรือครีมกึ่งเหลืองอ่อน ขอบหมวกยังม้วนงอ เมื่อหงายขึ้นจะมองไม่เห็นครีบใต้ดอกหรือเห็นเป็นบางส่วนในบริเวณที่ครีบติดกับก้านดอก เห็ดขอนขาวเมื่อนำมาประกอบอาหารจะให้รสชาติหวาน เหนียวเล็กน้อยคล้ายกับเนื้อสัตว์ นิยมรับประทานกันมากในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคเหนือตอนบน ราคาของเห็ดขอนขาวจะอยู่ระหว่าง ๓๕-๘๐ บาท/กิโลกรัม ผลผลิตที่เก็บได้จะประมาณ ๘๐-๑๐๐ กรัม/ถุง เนื่องจากเห็ดขอนขาวมีน้ำหนักเบา

การเก็บรักษาผลผลิต ควรเก็บไว้ในที่ร่มเย็น ป้องกันไม่ให้ดอกฉ่ำน้ำ เน่าเร็ว ด้วย วิธีง่ายๆ คือ ห่อกระดาษหรือใส่ถุงจะเก็บไว้ได้ประมาณ ๑ สัปดาห์ หรือแปรรูปโดยการต้มกับน้ำเกลือ ๓ เปอร์เซ็นต์ บรรจุลงในขวดแก้วที่สะอาด เก็บไว้ในตู้เย็นใต้ช่องน้ำแข็ง จะช่วยยืดอายุการเก็บไว้ได้นานยิ่งขึ้น